Metin Merkezli Halkbilimi Kuramı ve Yöntemleri

Gelişme Kuramı

Kültür ve medeniyetlerin nasıl oluştuğu ve geliştiği, dünya üzerindeki medeniyetlerin birbirleriyle benzerlik ve farklılıklarının oluşunun nedeni ve bazı kültür ve medeniyetlerin diğerlerine göre ileri ya da geri olmasından kaynaklanan sorunlardan dolayı ortaya çıkan bu kuramın ana temsilcisi İngiliz Edward Tylor’dur.

19. yüzyıl sonlarında ortaya atılan bu kuram ile bazı medeniyetlerin diğerlerinden ilerde bazılarının ise geride olduğunu ve bu toplumların din, inanç ve günlük yaşantılarda birbirleriyle ortak özelliklerinin olduğunu tespit edilmiştir. Farklı kıtalarda yaşayan gelişmiş ya da gelişmemiş halkların bile arasında görülen benzerlikler bu kuramın ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
Bu kurama göre medeniyetler düz bir çizgi üzerinde hareket etmektedir ve geride kalanlar bir gün aralarında bağlantı olmasa bile diğerleri ile benzer kültür birikimini gerçekleştirecektir.

Yayılma Kuramı

Gelişme kuramına benzer bir şekilde çıkan ve özellikle 19. yüzyıl arkeoloji ve antropoloji araştırmalarının etkisi ile farklı toplumlarda ortak kültür unsurlarının nedenleri sorgulanmış ve dünyada bir “ilk medeniyet” olup olmadığının araştırılması için ortaya çıkmıştır.

Grafton Elliot Smith

Yayılma kuramı iki gruba ayrılmıştır. İlk grubu Elliot Smith ve arkadaşları oluşturur. Smith ilk dünya medeniyetinin Mısır olduğunu iddia etmiştir. İlk gruba göre, Mısır’dan göçler ve savaşlarla diğer kültürler oluşmuştur. Diğer grup olan Viyana Yayılmacıları ise Smith ve grubunu kültür ve medeniyetleri Mısırlılaştırmakla suçlamışlardır. Viyana Yayılmacılarına göre dünyada tek medeniyet değil on iki medeniyet bulunmaktadır. Kültürel yayılma göç ve savaşlarla ortaya çıkmış ve farklı medeniyetlerdeki benzerlikler buradan kaynaklanmıştır.

Tarihi Coğrafi Fin Kuramı

İskandinav ülkelerin bulunduğu bölgedeki halkbilimi ve siyasal hareketlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan bu kuram Karşılaştırılmalı Folklor Kuramı olarak da adlandırılmaktadır.

19. yy’da Almanya’da Herder’in çalışmaları özellikle Fin halkı üzerinde büyük bir tesir yaratmış ve iki üniversite öğrencisi ilk defa Fin halk ürünlerini derlemiştir. Daha sonra Elias Lönnrot ünlü Fin destanı “Kavela”yı bir araya getirmiş ve yayınlamıştır.

Tarihî-Coğrafî yöntemin kurucusu Julius Krohn’dur. Krohn Kavela destanının kaynaklarını tespit etmiş ve varyantların yayılma yollarını ve bunların nasıl birleştiğini açıklamıştır.

Bu yöntem sözlü halk anlatılarının nerede ve ne zaman yaratıldığını ve onun muhtemel ilk şeklinin ne olduğunu belirlemeyi amaçlar. Halkbilimi araştırmacısının yapacağı iş, bulabildiği bütün eş metinleri toplamak ve bunlardan birini asıl metin olarak kabul edip daha bütün metinler arasında yapacağı karşılaştırma sonucunda bu anlatmanın ilk şeklini kurmak olacaktır. Bütün bu çalışma anlatının yayılma yollarını ve ilk defa nerede yaratıldığını belirleyebilecektir.



___________

Ek okumalar
https://viraverita.org/sites/default/files/edergi-yazilari/kultur-bilimi-cev-esra-dabagci.pdf
https://www.britannica.com/biography/Edward-Burnett-Tylor
http://adb.anu.edu.au/biography/smith-sir-grafton-elliot-8470